Η πολιτική αφίσα υπήρξε για δεκαετίες το πιο ισχυρό όπλο της προπαγάνδας, ιδίως σε περιόδους πολέμου, κρίσης και κοινωνικής πόλωσης. Στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1940 και των αρχών του 1950, όπου οι πληγές του Εμφυλίου Πολέμου ήταν ακόμη ανοιχτές και η χώρα επιχειρούσε να βρει ισορροπία μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον που ήδη έμπαινε στον Ψυχρό Πόλεμο, η αφίσα αποτέλεσε το κύριο μέσο πολιτικής χειραγώγησης. Μία από τις πιο χαρακτηριστικές είναι αυτή με τον τίτλο «Σοσιαλδημοκρατία», η οποία παρουσιάζει με εικονογραφικό τρόπο την Αριστερά ως πηγή δεινών, πείνας, αίματος και προδοσίας. Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο της μετεμφυλιακής Ελλάδας, που φανερώνει το κλίμα φόβου, διχασμού και αντικομμουνιστικής υστερίας που επικρατούσε.

Το περιεχόμενο της αφίσας

Η αφίσα φέρει στο επάνω μέρος τον τίτλο «Σοσιαλδημοκρατία» με έντονα γράμματα. Όλο το εικαστικό είναι μια σύνθεση βίας, φωτιάς, εκρήξεων και καταστροφής.
Οι λέξεις που συνοδεύουν τις εικόνες είναι χαρακτηριστικές:

• «Επαναστάσεις», «Ανατινάξεις», «Σφαγές», «Αίματα», «Δολοφονίες», «Προδοσίες», «Κινήματα», «Αναρχία», «Φόβος», «Πείνα», «Δυστυχία», «Φτώχεια».
  Η Αριστερά ταυτίζεται με ουρές πεινασμένων, με εξαθλίωση, με ψεύτικες υποσχέσεις και με «παχιά λόγια».

Στο κάτω μέρος, ένα μεγάλο κείμενο προειδοποιεί τον λαό να μην εξαπατηθεί ξανά:

«Μερικοί που ζητούν την ψήφο σου σ’εκυβέρνησαν τα τελευταία 2-3 χρόνια. Για τη σημερινή δυστυχία αυτοί και μόνο ευθύνονται. Με παχιά λόγια ελπίζουν ότι θα σε γελάσουν πάλι. Πρόσεξε!»

Η αφίσα συνδυάζει έντονη εικονογράφηση με γραπτό μήνυμα, έτσι ώστε να επιδρά τόσο στο συναίσθημα όσο και στη λογική του θεατή.

Ιστορικό πλαίσιο

Η Ελλάδα βρισκόταν σε μία από τις πιο σκοτεινές περιόδους της. Ο Εμφύλιος Πόλεμος (1946–1949) είχε αφήσει πίσω του δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, κατεστραμμένα χωριά και μια κοινωνία βαθιά διχασμένη. Το κράτος, που πλέον είχε επικρατήσει στρατιωτικά με τη στήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών (Δόγμα Τρούμαν) και του Σχεδίου Μάρσαλ, προσπαθούσε να εδραιώσει την κυριαρχία του και να απονομιμοποιήσει κάθε έκφραση Αριστεράς.

Σε αυτό το πλαίσιο γεννήθηκαν οι αντικομμουνιστικές και αντικοσοσιαλιστικές αφίσες. Η λέξη «Σοσιαλδημοκρατία» δεν χρησιμοποιείται με τη σημερινή ευρωπαϊκή έννοια (δηλαδή το μετριοπαθές σοσιαλδημοκρατικό ρεύμα), αλλά ταυτίζεται γενικά με τον σοσιαλισμό, τον κομμουνισμό και κάθε αντιδεξιά πολιτική τάση. Ο στόχος ήταν ξεκάθαρος: να τρομοκρατηθεί ο πολίτης και να αποτραπεί από το να δώσει ψήφο σε κόμματα της Κεντροαριστεράς ή της Αριστεράς.

Η χρήση της αφίσας

Οι αφίσες αυτού του τύπου εμφανίστηκαν κυρίως στις εκλογές του 1950 και του 1951, όταν το πολιτικό σκηνικό προσπαθούσε να βρει σταθερότητα μετά τον Εμφύλιο. Στην κοινωνία επικρατούσε ακόμα ο φόβος της αναρχίας, η μνήμη της πείνας της Κατοχής και τα τραύματα των συγκρούσεων. Έτσι, η Δεξιά και οι φιλοδυτικές δυνάμεις επένδυσαν σε μια εικόνα όπου η Αριστερά ταυτιζόταν με «αίμα, σφαγές, προδοσίες και φτώχεια».

Με τον τρόπο αυτόν, η αφίσα λειτούργησε όχι μόνο ως προεκλογικό εργαλείο αλλά και ως ιδεολογικό όπλο του αντικομμουνιστικού κράτους.

Η σημασία της σήμερα

Η αφίσα «Σοσιαλδημοκρατία» δεν είναι απλά ένα κομμάτι πολιτικής ιστορίας. Είναι μαρτυρία ενός διχασμένου έθνους, που βγήκε από τον Εμφύλιο βαριά πληγωμένο και μπήκε στον Ψυχρό Πόλεμο με απόλυτη εξάρτηση από τους ξένους συμμάχους. Φανερώνει πώς η πολιτική προπαγάνδα μπορεί να παραμορφώσει έννοιες, να δαιμονοποιήσει αντιπάλους και να επιβάλει φόβο στη συλλογική συνείδηση.

Η αφίσα «Σοσιαλδημοκρατία» αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η πολιτική αντιπαράθεση στην Ελλάδα του μετεμφυλιακού κόσμου ξεπερνούσε τα όρια της ιδεολογίας και μετατρεπόταν σε ανοιχτό πόλεμο εντυπώσεων. Στην πραγματικότητα, δεν είναι απλώς μια αφίσα· είναι η απεικόνιση μιας ολόκληρης εποχής, όπου η κοινωνία ζούσε μέσα στον φόβο, τη φτώχεια και τον διχασμό, και όπου η προπαγάνδα εργαλειοποιούσε τη μνήμη του πολέμου για να καθοδηγήσει την ψήφο του πολίτη.

Η μελέτη τέτοιων αφισών μας βοηθά να κατανοήσουμε πόσο ισχυρά μέσα μπορεί να γίνουν οι εικόνες και τα συνθήματα, και μας υπενθυμίζει την ανάγκη για κριτική σκέψη απέναντι σε κάθε μορφή πολιτικού λόγου που επιχειρεί να χειραγωγήσει τις κοινωνίες.

Εμφύλιος Πόλεμοςπολιτική αφίσαΣοσιαλδημοκρατία